نگاهی گذرا برحضور زنان در جامعه ایران معاصر
بحث حضور زنان در اجتماع نه یک بحث تازه و متعلق به چند سال اخیر که یک بحث با تاریخ دویست ساله درایران و جهان است.
درایران جنبش های حمایت از حقوق زنان(به هرشکلی)،به دوره مشروطه باز میگردد. و قبل از آن زن را تنها میتوانستیم موجودی منفعل و اوبژه و صرفا انتقال دهنده فرهنگ بدانیم.زن دراین دوران به یک موجود منفعل و ضعیف در خانه محدود میشد و تعریفی فراتراز این نداشت.موجودی که نمیتوانست خود،فرهنگ بسازد بلکه تنها انتقال دهنده فرهنگ به نسل بعدی بود.که البته دراینجا مفهوم نسل بعدی هم صرفا در نسل بعدی مردان خلاصه میشود.
و مصداق این امر را میتوانیم در نقش های زنان در خانواده مشاهده کنیم.وظایفی که زن در آن دوره داشت صرفا خلاصه میشد در اعمال مربوط به خانه آن هم تاجایی که بعنوان خدمت و فعالیت جهت آسایش و آرامش و تربیت جنس مذکر بود،جزء وظایف زن محسوب میشد و ازآن به بعدش اختیاری بود و گاها میبینیم که حتی فعالیت های زنان برای خودشان با عناوین ضد اجتماعی در جامعه و اطرافیان مطرح میشوند.
پس علنا میتوان گفت زن تنها بعنوان یک ابزار برای خوشبختی جنس مذکر بود.یا میتوان از قول سیمون دوبوار استفاده کرد که زن همیشه یک"آن دگری"بوده و این جدایی و مرز باعث جامعه پذیر شدن قواعد و ارزش های اجتماعی صراحتا ضد زن میشدند.
اما در تاریخ جهان و به تبع درایران از زمان مشروطیت با توجه به شرایط اقتصادی و سیاسی خاص پیش آمده که توضیح آن دراین یادداشت نمی گنجد،شاهد حظور زنان در عرصه های سیاسی اجتماعی اقتصادی هستیم که گرچه در آغاز این حضور تنها شامل صنف خاصی اززنان جامعه میشد.
اما صرف این حظور خود توانست نویدی دهداز امکان حضور همه زنان جامعه در صحنه سیاسی اجتماعی.حضور زنان را دراین عصر باید درنشریات و کتب آن دوران جست و جو کرد که مهم ترین ابزار رسانه ای زمان خود بودند و منعکس کننده ی وضعیت جامعه.
از اولین نشریاتی که درخصوص زنان درایران عصر مشروطه منتشر شد میتوان از نشریه{شکوفه} به سر دبیری مریم مزین السلطنه(عمید)نام برد.این نشریه میتواند بعنوان نمونه ای از نحوه حضور زنان درعصر مشروطه قرار گیرد.با مطالعه این نشریه میتوان متوجه شد که هنوز در جامعه تلاشی برای نقش فعال زنان و فرهنگ سازی آن نشده است و صرفا یک آموزش جهت اعمال وظایف خانه داری و خدمت به فرزند و همسر بود.بعبارت دیگر دراین نشریه و نشریات موازی آن،هنوز صحبتی از تغیر نقش زنان درجامعه نشده بود.اما این نشریات بسیار پر اهمیت می نماید زیرا برای اولین بار زنان در جامعه معرفی میشوند. و هرچند که هدف نشریات نبود اما،یک وجود مستقل از مردان پیدا میکنند و در قالبی مستقل شناخته میشوند. همین امر که یک زن بتواند مقاله نویسی کندونشریه ای جهت مطالعه زنان و به تبع آموزش سواد به زنان،تاسیس کندمیتواند بعنوان نشانه ای از تعریف مستقل زن در جامعه باشد.
از طرفی تمام بحث دراینجا خلاصه نمی شود.وجود نشریه ای برای زنان به تبع نیاز دارد به آموزش سواد به زنان حداقل برای مطالعه مطالب.و درکارنامه عمید هم می بینیم که در تمام دوران فعالیت اجتماعی خود همواره خواهان تاسیس مدارسی مخصوص دختران بود تا دختران جوان بتوانند آماده شوند برای آموزش های تخصصی جهت انجام هرچه بهتر وظیفه فرزندپروری.همانطور که مشاهده میکنید با اینکه هدف سواد آموزی زنان،ایجاد نقش اجتماعی موثر برای زنان نبود،اما همین سوادآموزی هرچند اندک میتوانست نسلی از زنان متفاوت با خواسته های متفاوت به جامعه تحویل دهد. که همانطور هم شد میبینم که در آینده حتی بعد ازبسته شدن نشریه شکوفه و روی کار آمدن رسمی احزاب مشروطه گروه ها و تشکل هایی از خود زنان پدید می آیند و اینبار خواستار یک نقش فراتراز"آن دگری"درجامعه هستند.
برای مثال میتوان از نشریات ابتدای دوران پهلوی اول و اواخر دوران قاجار نام برد که دراین نشریات مطالبات زنان در قالبی جدید حظور میابد و اینبار زنان نه خواستار آموزش فرزند پروری بلکه خواستار حظور در تشکل های سیاسی و اجتماعی هستند و حتی در گروه ها و احزاب مختلف سیاسی هم چهره زنانی را میبینم که فعالیت های اجتماعی کم از مردان نداشتند.
اما مساله مهمی که دراین دوران باعث رکود این جنبش های اجتماعی میشود،اقدامات سرکوبگرایانه ی رضا شاه است که با حذف و سرکوب تمام نشریات و سازمان ها و تشکلات زنان که منادی تحولی عظیم در ارتباط با نقش زنان در سطح اجتماع بودند،بار دیگر جنبش زنان ایران دچار رکود میشود و البته بدلیل حضور زنان در اجتماع، بواسطه فعالیت های اجتماعی در دهه های گذشته،سازمان های مربوط به زنان به طور کامل ازبین نرفتند بلکه مناسبات گذشته در قالبی جدید ریخته شدند.
بعبارتی دیگر همان نقش منفعل و وابسته زنان این بار در قالبی تازه ریخته شد.پس نمیشود گفت صرفا به این دلیل که زنان دردوره پهلوی اول و دوم از خانه خارج شدندمیتوان نتیجه گرفت دارای نقشی فع
ال در اجتماع بودند.
میتوان با مشاهده نشریات مربوط به زنان در دوره پهلوی دوم به وضوح این امر را مشاهده کرد که زنان هنوز همان ابزار و اوبژه هستند که اینبار مشغول به مجلات مد و زیبایی شدند وهنوز هم درخدمت جنس مذکرند اما اینبار در قالبی جدید،اینبار درقالب بدست آوردن هرچه بیشتر جذابیت های ظاهری و تقلید از مدهای غربی برای جذب همان جنس مذکر در دل جامعه.از طرفی با نگاهی به حضور زنان درعرصه سیاسی هم میتوان به این نتیجه رسید زیرا در کل دوران پهلوی تنها یک زن وجود دارد که توانست درجامعه دارای نقشی سازنده باشد که نسبت به دوران مشروطه یک عقب گرد محسوب میشود.
اما ازطرفی در اواخر دوران پهلوی دوم ما شاهد حظور دوباره زنان در سطح اجتماع هستیم اما اینبار نه در حکومت و دولت بلکه در جبهه اپوزیسیون مخالف آن.و با نگاهی به جنبش های اجتماعی و احزاب و گروه های مخالف با رژیم پهلوی به وضوح نقش زنان را مشاهده کرد. تاجایی که حتی از سران بسیاری از گروه های مخالف هم از زنان هستند.و تفاوت اینبار اینجاست که این حظور نه فقط دربین یک صنف خاص بلکه در بین تمامی افراد و مردم دیده میشود.تاجایی که مشاهده شد در انقلاب سال57،زنان هم همراه مردان از هر صنف و گروه وطبقه ای حظور پیداکردند و بار دیگر ثابت کردند که میتوانند نقش فعال درجامعه ایفا کنند.و از یک اوبژه ی منفعل به سوبژه ای فعال بدل شوند و آینده یک کشور را رقم بزنند.
اما بعد از پیروزی انقلاب،زنان بار دیگر به حاشیه کشیده شدند و و تا تقریبا اواسط دهه دوم انقلاب،نقش فعال خاصی را از زنان مشاهده نمی کنیم.البته نقش زنان در اموری مانند خدمات در جنگ را نباید نادیده گرفت.اما ملاک ما مقایسه با دوران انقلاب و حظور گسترده زنان در عرصه سیاسی است.
از دهه دوم انقلاب زنان بار دیگر برای تحقق کامل خواسته های خودشان و جهت حظوری همه جانبه در تمام عرصه ها،وارد سیاست و اجتماع شدند و میبینم اولین زنانی که به مجلس شورای اسلامی راه پیدا کردند و در آینده در هیات وزیران و آخرین سند حظور زنان را هم میتوان حظور گسترده زنان در انتخابات مجلس دهم دانست.اما مساله مورد توجه اینجاست که آیا زنان دراین دوران توانستند به آن نقش فعالی که خواستار آن بودند دست یابند؟
در ظاهر امر چنین بنظر می آید که این اتفاق افتاد زیرا ماشاهد حظور زنان درمناصب سیاسی بالا درجامعه هستیم.اما با بررسی بیشتر عملکرد زنان دراین دوران و نگاهی اجمالی به تاریخ آن میتوان فهمید که زنان دراین دوره نه اینکه به هیچ کدام از اهداف نرسیدند،بلکه آنطور که هدفشان بود و باید انجام میشد،فعالیتی خاصی صورت نگرفت.نقش زنان راهم میتوان تاحد زیادی تشریفاتی ارزیابی کرد وقتی یک زن وزیر به راحتی با کوچک ترین مخالفتی کنار گذاشته میشود یافراکسیون مجلس علنا ضد فعالیت احتماعی زنان صحبت میکنند.و حتی دردوره ای که حظور بی سابقه زنان را در انتخابات مجلس شاهد بودیم،فعالیت خاصی صورت نگرفت و این نشان از یک ضعف بزرگ در سیاست گذاری ها دراین زمینه است که با بهره گیری از فرهنگ سنتی و اسلامی مبتنی بر حتی اصول سکسیستی سازمان یافته اند.و متاسفانه باید گفت با ادامه پیداکردن وضعیت حاظر، نمیتوان امید زیادی به اصلاحات دراین زمینه داشت و باید قبل از هرچیز یکبار دیگر مسائل و مشکلات وخواسته های زنان را مورد توجه قرار داد.
البته باید خاطر نشان کرد در تمام این سی و هشت سالی که از انقلاب اسلامی گذشته است؛به همان تناسب که زنان در داخل حکومت به حاشیه رانده شدند شاهد حظور هرچه بیشتر زنان در جبهه اپوزیسیون حکومت و اکتیویست های غیر حکومتی هستیم.که خود نشان دهنده این است که موج حظور فعال زنان در اواخر پهلوی دوم،نه تنها از بین نرفته بلکه دقیقا همان راه را اینبار در جبهه اپوزیسیون جمهوری اسلامی طی میکند.همانطور که میبینیم بسیاری از بزرگ ترین سازمان ها و گروه ها و احزاب اپوزیسیون ایران تحت مدیریت زنان هستند و یا در ترکیب مدیریتیشان حضور فعال زنان قابل مشاهده است.و امیداست با درس گرفتن از حادثه تاریخی سال۵۷،این نقش فعال حفظ شود.
درکشور ایران زنان دوبار ثابت کردندکه میتوانند با حظور فعال خوددرسطح اجتماع و خارج شدن از وضعیت منفعلانه،معجزه آفرینی کنند و با فعالیت های خود باعث بهبود شرایط کشور درهمه زمینه ها شوند ازجمله در نیروی انسانی ماهر و کارآمد.
پ.ن.قبل از مجله شکوفه مجلات دیگر هم بود اند لکن بدلیل تاثیر زیاد و چاپ طولانی مدت این مجله از آن نام بردیم.
پ.ن۲:این یادداشت را بنده برای روزنامه فرستادم(باکمی تغیرات) و به همین دلیل شاید زیادی سازشکارانه باشد.البته قصد دارم در آینده این مساله را بسط دهم.
